سومین سال "ثبت جهانی شهر یزد" در یونسکو
شاید از خود بپرسید محبوبیت جهانی "یزد" از کجا آمد؟ بی گمان خلاقیت، معماری، طراحی شهری و تکنولوژی و تعامل زمین با طبیعت در یزد این شهر را به سمت جهانی شدن بُرد. اما چه معیارهایی برای کارشناسان یونسکو ملاک بوده است؟
قبل از بررسی معیارها ابتدا باید تعریفی از معیارها داشت. معیارها، ارزش هایی است که باعث میشود یک محوطه، شهر تاریخی یا بنا در فهرست میراث جهانی به ثبت برسد؛ «نشان دهنده تبادل ارزشهای بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامهریزی شهری یا طراحی چشمانداز باشد.»، «گواهی بیهمتا یا دستکم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.»، «نمونهای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحلهٔ مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.» و «نمونه برجستهای از تعامل بین انسان و محیط زیست یا نماینده یک فرهنگ باشد.».
در معیار سه یونسکو ، بحث خلاقیت، معماری، طراحی شهری و تکنولوژی توضیح داده شده و این نشان میدهد یزد یک گام مهم در سیر تحول تاریخ زمین و جهان بوده است. معیار پنج یونسکو بیشتر در ارتباط با شهر تاریخی است که دوستدار طبیعت و در تعامل زمین با طبیعت است. چون در شهر آب را از قنات میآوردند و از خاک همان شهر استفاده میکردند و از سوی دیگر شهر و معماری آن را با همان مصالح درست میکردند.در نتیجه این معیار یونسکو به کیمیاگری یزدیها در آن دوران اشاره میکند و این که بسیاری از خلاقیتهای معماری در این شهر انجام شدهاند.
منظر شهر یزد نکتهی مهم دیگری در جهانی شدن این شهر است. از دید منظر شهر، بادگیرها، گنبدها، گذرها، ساباطها، تکیه، حسینیه و آبانبارها همگی کمک کردهاند تا یک مجموعهی بینظیر در این نقطه ایجاد شود.
الگوی شهرسازی که بر اساس آن، محلات در طول زمان کنار یکدیگر قرار گرفتهاند و تساهل و تصامحی که همیشه در یزد وجود داشته و مردم در کنار یکدیگر و در طول تاریخ ادیان الهی زندگی مسالمتآمیزی داشتهاند، وجه دیگری از یزد است که باعث جهانی شدن این شهر تاریخی شد.
شاهکارهای معماری که یزدیها در طول زمان بر اساس شاخصههای معماری با خاک ایجاد کردهاند. استقرار فضاها در داخل شهر، حصار، باغ ایرانی و قنات مجموعه عناصر و عواملی هستند که یزد را منحصر بفرد کرده و از هر جهت تداوم تاریخی که در طول بیش از هزار سال در شهر یزد رخ داده حائز اهمیت است. هر چند شهرهای اطراف یزد دورههای مختلف تاریخی حتی بیشتر از پیش از اسلام را پشت سر گذاشتهاند.
شهر تاریخی یزد دورههای مختلف تاریخی از دوره ایلخانی تا دوره صفوی و قاجار را شامل میشود. هر محله میتواند نماینده یک بخش از دورههای تاریخ باشد، از سوی دیگر مدیریت، توجه و علاقه مردم نسبت به حفظ آثار، زندگی و پویا بودن شهرِ تاریخی یزد و اصالت و یکپارچگی آن برای جهانی شدن این شهر مورد توجه بوده است.از طرفی هنوز شهر یزد به نسبت شهرهای دیگر، شهری است که خط آسمان آن محفوظ مانده است. گنبدها، گلدستهها و بادگیرها سر جای خود هستند و در واقع یک منظرهی بدیع و استثنایی را به وجود آورده که خوشبختانه این منظره حفظ شده است.
در کل شهر تاریخی یزد یکی از نمونههای منحصربفرد شهرهای کویری ایران بوده است. این شهر بر مبنای الگوی ایرانی اسلامی ایجاد شده و حُسن آن میراث ملموس و ناملموس یعنی آئینها، رفتارها و میراث معنوی است که نسبتا حفظ شدهاند. بی گمان تجربیات سنتهای فرهنگی از گذشته در یزد ایجاد و پس از آن شکوفا و متعالی شده و با خلاقیت نسلهای مختلف سیر تکاملی خود را پی گرفته است. سنتهای فرهنگی یزد روی نقاط دیگر تاثیرگذار بودهاند، همانطور که از نظر تجاری آن شهر مهمی محسوب شده و با محصولات مهم تولید شده در نقاط دیگر مورد استفاده بودهاند.